Hoàng Tinh là cây gì? tác dụng, cách dùng và lưu ý quan trọng

Củ hoàng tinh hay còn được gọi là cứu hoang thảo hoặc cây cơm nếp. Dân gian đã sử dụng hoàng tinh từ rất lâu để làm món ăn, vị thuốc do nó có nhiều công dụng quý.

Tác dụng của cây hoàng tinh

Ngoài tác dụng giúp bổ máu, bồi bổ cơ thể, kiện tỳ vị thì hoàng tinh còn được trọng dụng trong điều trị huyết áp thấp, tiểu đường và nhiều loại bệnh khác. Tuy nhiên, những năm gần đây do một vài nguyên nhân mà dường như chúng ta đang dẫn quên đi món ăn, bài thuốc từ vị thuốc quý này.

Bài viết này sẽ giới thiệu với các bạn cách điều trị một số bệnh với vị thuốc hoàng tinh này.

Mục lục

1. Hoàng tinh là loài cây như thế nào?

Được gọi là hoàng tinh vì theo các tài liệu cổ thì củ của hoàng tinh có màu vàng (hoàng = vàng) và củ là do tinh khí của đất sinh ra, nên có tên gọi là hoàng tinh.

Hoàng tinh còn có tên khác như: Mễ phủ, Kim thị hoàng tinh, cây Cơm nếp, Cứu hoang thảo.

Tên khoa học của hoàng tinh là Polygonatum kingianum Coll, thuộc họ Hành.

1.1. Đặc điểm của cây hoàng tinh

Trong cây hoàng tinh, thân rễ (Rhizoma Polygonati) được dùng làm dược liệu. Có 2 dạng, dạng thứ nhất dài 5cm, rộng 1 – 3cm, mặt bên ngoài màu vàng hoặc nâu vàng đến nâu đen, sần sùi và nhiều vết nhăn nheo. Chất dẻo dai, có chất dính, vị ngọt nhẹ, mùi đường, hơi ngứa lưỡi.

Dạng thứ 2 có hình những khối dài ngắn không nhất định gồm 2-5 đốt tròn hình chén dính nhau. Giữa những đốt tròn có hình vòng tròn lõm xuống là vết tích của thân cây đã rụng.

Mặt ngoài của thân rễ hoàng tinh màu nâu đen có các vòng tròn mảnh màu nâu nhạt, nhiều nốt sần nhỏ và mẩu rễ con. Chất cứng hơi khó bẻ, mặt cắt ngang màu vàng ngà, mặt bẻ bằng phẳng, mùi thơm vị ngọt, rải rác có nhiều chấm trắng nhỏ.

Theo Dương Minh Hà, thành phần có trong hoàng tinh là: Glucose, Fructose, Mannose, Galacturonic acid (Dược Học Thông Báo 1980)

Cây hoàng tinh có tác dụng gì?

1.2. Nơi ở và cách thu hái cây hoàng tinh

Phân bố:

Hoàng tinh mọc hoang nhiều ở các vùng núi phía Bắc nước ta, một số tỉnh tiêu biểu là: Sơn La, Hòa Bình, Điện Biên, Lào Cai,…. Dù là một cây thuốc có giá trị cao xong đến nay việc thu hái vị thuốc này vẫn dựa hoàn toàn vào nguồn thu hái từ rừng tự nhiên và vẫn chưa có nơi nào tiến hành trồng loài cây này.

Hiện nay nhu cầu về cây hoàng tinh cho việc sản xuất dược liệu là khá cao nên nếu có thể tiến hành trồng và nhân giống cây thuốc này.

Đặc điểm sinh trưởng của hoàng tinh là điều cản trở để trồng rộng rãi cây thuốc này vì cây cần đến 5 năm mới có thể thu hoạch.

Cách trồng cây: Chọn những nhánh cây có từ 2 mắt trở lên, cắt bỏ ngọn cây rồi giâm vào đất ẩm. Khoảng 2 tuần sau thì cây bén rễ.

Loài cây này có thể thu hoạch vào vào mùa đông. Thu hái thân rễ vào mùa này vì đây là lúc cây chứa ít nước, thuận lợi cho việc chế biến và bảo quản. Thân rễ hoàng tinh nằm ở sát đất, mọc ngang, nơi mọc đất rất ẩm và chứa nhiều mùn nên dễ đào, dễ thu hoạch.

Phương pháp chế biến:

Thân rễ được đào về, sau khi loại bỏ rễ xơ, thì được phơi nắng cho khô và thái miếng.

Cách bào chế:

Theo phương pháp xưa:

– Đào được thân rễ hoàng tinh thì lấy nước suối khe rửa sạch, chưng từ giờ tỵ tới giờ tý (6 giờ). Xắt miếng mỏng rồi phơi nắng là có thể dùng (Lôi Hiệu).

– Mới đào rễ lên rửa sạch, đồ kỹ một đêm, xắt miếng mỏng phơi khô. Cứ làm như vậy được chín lần gọi là “Hoàng tinh cửu chưng cửu sái”. Nếu không chế thì lúc dùng thuốc sẽ bị ngứa cổ họng (Mạnh Sằn).

Có nên sử dụng củ hoàng tinh trị bệnh?

Theo phương pháp nay: Có 4 cách bào chế dùng thường xuyên:

a) Cách 1:

Rễ cây mới thu hái về thì rửa sạch rồi cho vào nồi ngập nước đun sôi chừng 30 phút rồi đổ nước này đi để khi dùng thuốc không bị ngứa. Thường thì khi mua về, dược liệu đã được làm qua bước này để nhẹ và dễ bảo quản hơn. Sau bước sơ chế thì tiếp tục đổ nước khác vào ngập khoảng 5cm rồi đun cho đến khi cạn. Khi đun để vỉ ở dưới phòng cháy khét.

Tiếp theo là phơi khô, lấy nước cốt còn lại tẩm vào củ đến khi hết nước và củ không còn dính tay là đạt yêu cầu. Chưng cách thủy củ Hoàng tinh đã khô. Cho chúng vào cóng đồng hoặc nhôm hở nắp, đặt cóng vào nồi nước đầy 2/3 rồi đậy vào.

Đun trong khoảng 6 – 8h, trong quá trình đun nước hết nước có thể đổ thêm. Sau khi chưng xong thì tiếp tục mang đi phơi khô, tẩm nước trong cóng và phơi đến khi không dính tay là hoàn thành.

b) Cách 2:

Hoàng tinh đã rửa sạch, ngâm nước 1 đêm rồi đổ đi nếu chưa được luộc qua để tránh ngứa. Cho vào nồi với ít gừng và mật mía lỏng (cứ 1kg hoàng tinh thì cho 250ml nước, 25g gừng giã dập và 250ml mật).

Đun tới khi nước gần cạn là được, còn ít nước tẩm lên hoàng tinh rồi phơi đến khi hết. Đồ phơi như vậy 9 lần thì hoàn thành.

c) Cách 3:

Giống như cách 2 nhưng thay mật mía lỏng bằng đậu đen.

d) Cách 4:

Dùng hoàng tinh tươi đã rửa sạch, thái nhỏ rồi giã nát. Ngâm với nước 1 ngày, trộn đều lên rồi gạn lấy nước, để lắng rồi thay vào đó nước mới. Lặp lại các bước trên, cứ làm như vậy làm chín lần là được. Khi nước đã lắng xuống, gạn lấy bột rồi đem phơi khô.

2. Những tác dụng của cây hoàng tinh

Hoàng tinh có tác dụng tư âm nhuận phế, bổ tỳ ích khí, điều trị chứng ho do phế táo âm hư, chứng tiêu khát, thận hư tinh tổn, tỳ vị hư nhược.

Củ của hoàng tinh có vị ngọt, tính bình. Cây được dùng phổ biến trong nhân dân (tác dụng được ví với vị thuốc thục địa) được dùng để bổ máu, bổ khí huyết, bổ tỳ vị và bồi bổ cơ thể.

Dưới đây là một số công dụng nổi bật của vị thuốc này:

Bồi bổ trung ích khí huyết, bổ máu
Bồi bổ tâm phế (tim, phổi)
Giúp tăng cường tiêu hóa, kiện tỳ vị
Giúp chữa phong tê thấp và đau nhức xương khớp.
Làm đẹp: da dẻ mịn màng và tóc đen bóng hơn
Giúp hạ đường huyết và điều trị huyết áp thấp

Củ hoàng tinh

Nhóm đối tượng có thể dùng vị thuốc này:

Những người mới ốm dậy, gầy yếu, bị thiếu máu, từ vị hư hàn khiến hệ tiêu hóa hoạt động kém.
Người bị ho, lao lực do làm việc vất vả
Người đang bị bệnh phong thấp, đau nhức xương khớp
Người đang bị bệnh huyết áp thấp hoặc tiểu đường
Người bình thường nếu không bệnh tật gì mà dùng hoàng tinh hàng ngày sẽ giúp tăng cường sức khỏe, tuổi thọ và hiệu quả làm đẹp rất tốt.

Cách dùng và liều dùng:

Liều dùng: sắc 1 lít nước với 15-20g củ khô, uống trong ngày. Có thể phối hợp với các vị thuốc khác để tạo các phương thuốc khác nhau..

Hoàng tinh còn có tên là cây hoang thảo (cây chống đối) vì nó chứa nhiều tinh bột. Đây là loại củ được hái mang về luộc ăn thay cơm để chống đói mỗi khi mất mùa.

Sau đây là những bài thuốc và ứng dụng lâm sàng của vị thuốc hoàng tinh:

2.1. Điều trị chứng huyết áp thấp:

Sắc lấy nước uống: 30g Hoàng tinh, 30g Đảng sâm, 10g Chích thảo, mỗi ngày 1 thang. Phương thuốc này đã điều trị 10 ca và đều có kết quả khỏi trước mắt ( Diệp thế Thương, trị 10 ca huyết áp thấp dùng bài Đảng sâm, Hoàng tinh, Cam thảo thang, trong Tạp chí Y trung cấp năm 1981).

2.2. Điều trị chứng lipid huyết cao:

Uống viên hạ mỡ gồm: Hoàng tinh, Tang ký sinh, Hà thủ ô, liên tục trong 2 tháng. Sau khi điều trị 86 ca, cho kết quả là lượng cholesterol đã giảm, ở mức bình quân từ 38,2 – 47,1mg%, cho tỷ lệ 87,9%

(Chu Dục Nhân cùng cộng sự, Một số tình hình điều trị chứng lipid máu cao bằng Trung thảo dược, trong Báo Tân y học, năm 1977).

2.3. Điều trị chứng cận thị học sinh:

Dùng 90kg Hoàng tinh, 15kg Đường trắng, 10kg Đậu đen, chế thành sirô. Trong 1ml thì có 1g Hoàng tinh. Mỗi người uống 20ml/lần, ngày uống 2 lần.

Hoặc mỗi người, mỗi ngày sắc lấy nước uống 50g Hoàng tinh và 10g Đậu đen, chia ra uống 2 lần, trước khi uống cho thêm 10ml rượu vàng.

Điều trị trên 82 con mắt, 26 con có kết quả rõ, 22 con tiến bộ, cho tỷ lệ kết quả là 59,75% ( Lý Quang Viễn, Định Chí Hoàn, Báo cáo sirô Hoàng tinh trị cận thị học sinh, trong Báo Trung y Hà Nam năm 1981).

2.5. Điều trị lao phổi:

Hoàng tinh điều chế thành cao lỏng (5g thuốc/ml), mỗi ngày uống 4 lần, mỗi lần uống 10ml. Đã điều trị 19 ca, có kết quả 84,2%, trong đó 21,0% khỏi, 66,6% đờm chuyển âm tính ( Phùng Ngọc Long, Báo cáo về Hoàng tinh trị lao phổi, trong Báo Y học Triết Giang, năm 1960).

2.6. Điều trị nấm chân tay:

Ngâm 100g Hoàng tinh đã xắt nhỏ với 250ml cồn 75%, bịt kín ngâm trong vòng 15 ngày rồi lọc qua gạc 4 lớp, vắt hết nước bỏ bã, thêm 150ml dấm thường và trộn đều. Rửa sạch vùng bị nấm rồi lau khô, mỗi ngày bôi thuốc 3 lần.

Điều trị 67 được ca trong đó có 55 ca khỏi và 12 ca có tiến bộ ( Đới Vi Quần, Trị nấm chân tay bằng bôi ngoài cồn dấm Hoàng Tinh, trong Tạp chí Trung y Sơn Đông, năm 1986).

2.7. Chữa bệnh tai điếc do nhiễm độc thuốc:

Mỗi ngày 3 lần dùng dịch tiêm 100% Hoàng tinh, tiêm bắp 2 – 4ml (bằng khoảng 2 – 4g thuốc sống), cùng với đó mỗi ngày uống Vit A 25.000 đơn vị, tiêm bắp Vit B1 100mg.

Hoặc mỗi ngày uống thuốc viên Hoàng tinh (tương đương 10g thuốc sống).

Đã điều trị 100 ca, trong đó 9 ca khỏi, 22 ca có kết quả, 3 ca ngưng tiến triển, 3 ca vẫn tiến triển, số còn lại không kết quả, tỷ lệ ca cho kết quả là 34% ( Lưu Đĩnh cùng cộng sự, Hoàng Tinh trị điếc do nhiễm độc thuốc, Tạp chí Trung Tây y kết hợp, năm 1982).

2.8. Điều trị chứng suy nhược cơ thể sau khi mắc bệnh:

Dùng bài Hoàng tinh thang sắc nước uống gồm các dược liệu: 24g Hoàng tinh, 20g Sinh địa, 12g Kỷ tử, 12g Hoàng kỳ, 12g Đảng sâm.

2.9. Điều trị chứng phế hư táo, ho ra máu:

Bài 1: Sắc lấy nước uống các dược liệu: 20g Hoàng tinh, 12g Ý dĩ nhân, 8g Bắc Sa sâm.

Bài 2: Dùng 1kg Hoàng tinh, 0,5kg Bạch cập, 0,5kg Bách bộ, thái sấy hoặc phơi khô, tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, ngày uống 3 lần, mỗi lần uống 8g.

2.10. Điều trị bệnh tiểu đường:

Sắc lấy nước uống 40g Hoàng tinh với 40g Câu kỷ tử, tán bột mịn, làm thành bánh hoặc luyện mật làm hoàn, mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 12g. Bài thuốc trị huyết áp cao, hoa mắt, váng đầu, ù tai, lưng gối mỏi, tiểu đường.

3. Những chú ý khi mua hoàng tinh

Hiện nay thuốc đông dược kém chất lượng, hàng giả, hàng nhái, không rõ nguồn gốc,.. xuất hiện tràn lan trên thị trường khiến khách hàng hoang mang không biết nên mua ở đâu? Việc lựa chọn địa chỉ uy tín để mua dược liệu là rất cần thiết để đem lại hiệu quả điều trị và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người bệnh.

Hoàng tinh là vị thuốc nam quý và được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền. Hiện nay, tại các hầu hết các phòng khám đông y, hàng thuốc đông dược,… đều có bán vị thuốc hoàng tinh. Tuy vậy, người mua cũng nên tìm hiểu kỹ để mua tại các địa chỉ uy tín, có giấy phép hoạt động để đảm bảo chất lượng dược liệu.

4. Lời kết

Hoàng tinh là vị thuốc quý mang nhiều công dụng tuyệt vời. Vận dụng hoàng tinh vào hỗ trợ điều trị bệnh giúp khỏi bệnh nhanh hơn và giảm đau hiệu quả.

5/5 - (1 bình chọn)